Ο μύθος του σπηλαίου στην ''Πολιτεία'' του Πλάτωνα

Σύνηθες είναι το φαινόμενο σε μία κοινωνία να υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι, μετρημένοι στα δάχτυλα ίσως, οι οποίοι δεν εμμένουν σε παλιές αντιλήψεις και ψάχνουν νέους δρόμους κατάκτησης της γνώσης. Οι άνθρωποι αυτοί, οι φιλόσοφοι, παρά την πρόθεσή τους να προσφέρουν στους συνανθρώπους τους ένα καλύτερο επίπεδο ζωής, απαλλαγμένη από δεισιδαιμονίες, προκαταλήψεις και δογματισμούς και με όπλο πάντα τον ορθό λόγο στον αγώνα τους αυτό, έρχονται συχνά αντιμέτωποι με την αδιαφορία και την οργή του κόσμου, θέτοντας σε κίνδυνο κάποτε ακόμα και τη ζωή τους.

Χαρακτηριστικά φαινόμενα δίωξης των φιλοσόφων υπάρχουν ήδη από την αρχαιότητα. Έτσι, ο μεγάλος φιλόσοφος Πλάτωνας, με κίνητρο την πικρή εμπειρία του ως εξόριστος στη Σικελία και την καταδίκη του δασκάλου του, Σωκράτη, καταφέρνει να παρουσιάσει με τρόπο παραστατικό την μοίρα του φιλοσόφου που επιχειρεί να βγάλει από την άγνοια τους συνανθρώπους του και να τους οδηγήσει στην μελέτη της φιλοσοφίας, μέσα από το έργο του «Πολιτεία.

Σύμφωνα με τον μύθο, ο φιλόσοφος, δεσμώτης στο βάθος ενός σπηλαίου, δεν έχει γνωρίσει παρά τις σκιές τις αληθινής ζωής. Όταν καταφέρνει να απελευθερωθεί και αντικρίζει με τα ίδια του τα μάτια το φως του ήλιου προσπαθεί να κάνει τους άλλους να κατανοήσουν πως όσα βλέπουν είναι απλώς είδωλα της πραγματικότητας. Εκείνοι αντιδρούν και επιχειρούν ακόμα και να τον σκοτώσουν ίσως, προκειμένου να μην χάσουν την ψευδαίσθηση στην οποία ζουν και έχουν συνηθίσει.

Στην αλληγορία του Πλάτωνα, όπως στο σπήλαιο ο φιλόσοφος καταφέρνει να λυθεί και ανακαλύπτει την αλήθεια, έτσι και οι φιλόσοφοι ανέκαθεν με την έρευνα και τις διαρκείς αναζητήσεις τους,τις αμφιβολίες και τους προβληματισμούς τους προσπαθούν να διδάξουν και τους γύρω τους πώς έχει η πραγματικότητα. Είναι, λοιπόν, ξεκάθαρο πως η αλληγορία αυτή έχει σκοπό να δείξει πως οι άνθρωποι προτιμούν να ξέρουν αυτά που τους έχουν μάθει και που έχουν γνωρίσει από τους γύρω τους, δίχως να αμφισβητούν, να προβληματίζονται και να αναρωτιούνται αν αυτά που τους παρουσιάζουν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα ή απλώς είναι μια πιο ανώδυνη απεικόνιση και προσέγγισή της. Ακόμη, γίνεται αντιληπτό μέσα από το μύθο ότι λίγοι είναι οι άνθρωποι που δεν διστάζουν να ανατρέψουν όσα γνωρίζουν και να θυσιαστούν για χάρη της φιλοσοφίας και της αλήθειας, όπως και στο σπήλαιο που μόνο ένας κατάφερε να απελευθερωθεί από τα δεσμά του, χάρη στο πείσμα του, την αγάπη του για την γνώση και την βαθιά του ίσως επιθυμία να μη ζει μέσα στο σκοτάδι. Γιατί ποιος θα επέλεγε να ζει στο σκοτάδι εν γνώσει του ; Μόνον όσοι φοβούνται την αλήθεια και είναι λιγόψυχοι. Οι πιο δυνατοί φτάνουν πάντα ως την άκρη του φύλλου και κοιτάζουν με δέος το κενό, όπως λέει ο Καζαντζάκης.

Ο Πλάτωνας δεν δείχνει μόνο πώς η πλειονότητα των ανθρώπων αντιμετωπίζουν κάθε τι καινούριο στο δρόμο τους, αλλά και πόσο οπισθοδρομικοί και στενόμυαλοι είναι πολλές φορές, αφού από δικό τους λάθος χάνουν την ευκαιρία να αντικρίσουν ''το φως του ήλιου'', την αλήθεια, την πραγματικότητα ( το ''όντως ον''), καταδικασμένοι πλέον να ζουν μέσα στις σκιές!

Η αλληγορία του σπηλαίου έχει επεκτάσεις και στην σημερινή ζωή, μιας και δεν είναι λίγες οι φορές που πέφτουμε σε πλάνες, όπως, παραδείγματος χάρη, συμβαίνει με την τηλεόραση. Μας παρουσιάζει μια πραγματικότητα εικονική και όχι αληθινή. Ακόμα και αν γνωρίζουμε πολλές φορές ότι το μεγαλύτερο μέρος όσων διαδραματίζονται στις οθόνες μας και των όσων λέγονται είναι ψεύτικα, η επιθυμία για το αντίθετο, μας παρασύρει καθιστώντας μας θύματα των αδυναμιών μας. Λίγοι είναι εκείνοι οι οποίοι ενδιαφέρονται να ψάχνουν, να αναζητούν το ''τι κρύβεται πίσω από τις λέξεις'', το ένα βήμα παραπέρα, το ''τι θέλει να πει ο ποιητής''! Είναι αυτοί που τους ενδιαφέρει να διακρίνουν το « είναι» από το «φαίνεσθαι», είναι εκείνοι που βοηθούν τη γη να γυρίζει ακόμη!

Εργασία φιλοσοφίας

Β Τετραμήνου

Ελένη Νεοφωτίστου – Κάλλια Νεράτζου