'' Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ''

Κατά τον Πλάτωνα, η φιλοσοφία είναι ο μόνος δρόμος για την αληθινή γνώση, τη γνώση των ιδεών. Η χρησιμότητα της φιλοσοφίας είναι μεγάλη σε πολλούς τομείς. Η αξία της ως ιδιαίτερη δραστηριότητα έχει αμφισβητηθεί κατά καιρούς από πολλές πλευρές. Πολλοί είναι εκείνοι που εγκαταλείπουν το φιλοσοφείν, γιατί τους προκαλεί διανοητική δυσφορία ή ιδιαίτερη αμηχανία. Επίσης, κάποιοι δεν ασχολούνται με τη φιλοσοφική δραστηριότητα, γιατί αμφισβητούν την ύπαρξή της και τη χρησιμότητά της. Κάποιες φορές αμφισβητείται εσκεμμένα, γιατί θεωρείται επικίνδυνη. Από την αρχαιότητα υπάρχουν χαρακτηριστικά παραδείγματα δίωξης ή καταδίκης φιλοσόφων, όπως παραδείγματος χάρη ο Αναξαγόρας που διώχθηκε για αθεία, ο Πλάτωνας που φυλακίστηκε κτλ. Αργότερα, ο Τζορντάνο Μπρούνο κάηκε στην πυρά ως αιρετικός και ο Μπέρτραντ Ράσελ διώχθηκε ως επικίνδυνος επαναστάτης. Γενικά, η αξία της φιλοσοφίας αμφισβητείται από εκείνους που δεν την κατανοούν και φοβούνται τον ρόλο της για την βελτίωση του ανθρώπου και την κοινωνική πρόοδο.

Σε μια άλλη ανάλυση λοιπόν, η φιλοσοφία δεν είναι ούτε άχρηστη, αλλά ούτε και επικίνδυνη. Είναι, αντιθέτως, σε μεγάλο βαθμό χρήσιμη. Μέσα από αυτήν δίνεται η δυνατότητα αποφυγής εννοιολογικών συγχύσεων. Επιπρόσθετα, είναι απαραίτητη στον άνθρωπο, γιατί τον βοηθάει ν' αναπτύξει τη σκέψη του και να καθορίσει εκούσια τις πράξεις του. Βοηθά τον άνθρωπο να προσπαθήσει να απαντήσει στα μεγάλα ερωτήματα της ύπαρξής μας ( Γιατί υπάρχουμε; Ποια μπορεί να είναι τα θεμέλια μιας δίκαιης κοινωνίας; Είμαστε ελεύθεροι; κτλ). Μέσα από τούς φιλοσοφικούς στοχασμούς διαμορφώνουμε μια σφαιρική γνώση για το τι είναι άνθρωπος και τι κόσμος. Μας δίνεται η δυνατότητα να συνειδητοποιήσουμε τα όρια της γνώσης μας, αλλά και να οδηγηθούμε στο δρόμο της.

Επιπλέον, η φιλοσοφική δραστηριότητα μας ωθεί να βιώσουμε τη χαρά της διανοητικής έρευνας, με αποτέλεσμα να βγούμε από την ρουτίνα της καθημερινότητας και να δούμε τα πράγματα από κάποια απόσταση. Έτσι, πρέπει να τονίσουμε την πρακτική χρησιμότητα της φιλοσοφίας, καθώς συμβάλλει στην προσωπική ανάπτυξη του ατόμου και στην κοινωνική πρόοδο. Ως αποτέλεσμα, τα φιλοσοφικά ερωτήματα και όχι μόνο οξύνουν την κριτική μας ικανότητα, διευρύνουν τον διανοητικό μας ορίζοντα και μας φανερώνουν θεωρητικές και πρακτικές δυνατότητες. Επιπρόσθετα, η φιλοσοφική ανάλυση και τα “νοητικά” πειράματα βοήθησαν σε μεγάλο βαθμό πολλούς επιστήμονες να διατυπώσουν νέες επιστημονικές θεωρίες, όπως ο Νεύτων συνέλαβε την ιδέα της βαρύτητας και ο Αινστάιν συνέλαβε την ιδέα της σχετικότητας.

 Όμως, ο ρόλος της φιλοσοφίας αποδείχθηκε πολύτιμος και στην εξέλιξη των κοινωνικών θεσμών. Οι φιλόσοφοι επεξεργάστηκαν πρώτοι θεωρίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την άρτια κοινωνική διόρθωση και λειτουργία, όπως οι φιλόσοφοι του Διαφωτισμού- Ρουσό, Λοκ, Βολταίρος-,αλλά και σύγχρονοι-Ράσελ, Σάρτρ, Τσόμσκυ, Μαρκούζε. Ένα χαρακτηριστικό περιστατικό που οφείλουμε να αναφέρουμε είναι εκείνο με τον Ντε Γκολ, ο οποίος δεν ήθελε να συλλάβει τον Ζαν Πολ Σαρτρ, γιατί δεν ήθελε να προκαλέσει κύμα αντιδράσεων. «Δεν μπορείς να συλλάβεις έναν Βολταίρο» είπε ως απάντηση , όταν τον ρώτησαν, γιατί αφήνει το Σαρτρ να συμμετέχει στα γεγονότα του Μάη του 68. Επομένως, ο κριτικός ρόλος των φιλοσόφων ήταν πολύτιμος, γιατί μίλησαν για τα ανθρώπινα δικαιώματα και στο χώρο των νομικών και πολιτικών συζητήσεων, αλλά και στο πεδίο της κοινωνικής και πολιτικής δράσης.

Στην προσωπική μας ζωή έχει διαπιστωθεί ότι είναι χρήσιμη η φιλοσοφία. Μπορεί να μας βοηθήσει να σκεφτούμε συστηματικά και ορθολογικά κάποιο πρόβλημα ώστε η κατάλληλη αντιμετώπισή του να οδηγήσει και στην καλύτερη δυνατή λύση.

Η μεγάλη αξία της φιλοσοφίας φαίνεται και στο ακόλουθο κείμενο, καθώς οι πρόγονοί μας κατανόησαν την τεράστια αξία της ως παιδευτικό μάθημα.

Πρέπει λοιπόν να μην επιτρέπουμε το ελεύθερο παιδί να μην ακούει και μην παρακολουθεί όλα τ’ άλλα τα αποκαλούμενα εγκύκλια μαθήματα, αλλά αυτά μεν να τα μαθαίνει επιτροχάδην, έτσι που να πάρει μια γεύση (διότι είναι αδύνατο το τέλειο σε όλα), με τηφιλοσοφία όμως (πρέπει) να ασχολείται σοβαρά. Και μπορώ βέβαια με μια εικόνα να κάνω παραστατική τη γνώμη μου' όπως δηλαδή είναι καλό να περιηγηθεί κάποιος πολλές πόλεις, χρήσιμο όμως είναι να κατοικήσει στην άριστη... Ακόμη, ο Βίων ο φιλόσοφος με χαριτωμένο τρόπο έλεγε ότι, όπως οι μνηστήρες, επειδή δεν μπορούσαν να πλησιάσουν την Πηνελόπη συνευρίσκονταν με τις υπηρέτριες της, έτσι και οι αδυνατούντες να φθάσουν τη φιλοσοφία, ματαιοπονούν σε άλλα μαθήματα μηδαμινής αξίας. Γι’ αυτόν το λόγο επιβάλλεται να καταστήσουμε τη φιλοσοφία ένα είδος συγκεφαλαίωσης της υπόλοιπης παιδείας. Δηλαδή,για μεν τη φροντίδα του σώματος οι άνθρωποι βρήκαν δύο επιστήμες, την Ιατρική και τη Γυμναστική, εκ των οποίων η μεν πρώτη εξασφαλίζει την υγεία και η δεύτερη την ευεξία• των ασθενειών όμως της ψυχής και των παθών μόνο η φιλοσοφίαείναι φάρμακο.

Διότι από αυτήν και με αυτήν είναι δυνατό να μάθουμε τι είναι καλό, τι αισχρό, τι δίκαιο, τι άδικο, τι γενικά είναι προτιμητέο, τι άξιο αποφυγής• πώς πρέπει να φερόμαστε στους θεούς, πώς στους γονείς, πώς στους γεροντότερους, πώς στους νόμους, (πώς στους ξένους), πώς στους άρχοντες, πώς στους φίλους, πώς στις γυναίκες, πώς στα τέκνα, πώς στους δούλους• ότι δηλαδή πρέπει τους μεν θεούς να σεβόμαστε, τους δε γονείς να τιμάμε, τους γεροντότερους να ντρεπόμαστε, στους νόμους να πειθαρχούμε, στους άρχοντες να υπακούουμε, τους φίλους να αγαπάμε, στις γυναίκες να είμαστε σώφρονες, στα παιδιά να δείχνουμε αγάπη, τους δούλους να μην καθυβρίζουμε' και, το κυριότερο, να μην είμαστε περιχαρείς στις ευτυχισμένες στιγμές, ούτε περίλυποι στις συμφορές μας, ούτε να είμαστε ακόλαστοι στις ηδονές, ούτε στους θυμούς παθιασμένοι και θηριώδεις. Αυτά βεβαίως εγώ κρίνω ως τα σοβαρότερα από όλα τα αγαθά που επισημαίνονται από τη φιλοσοφία• διότι το να υφίστασαι την ατυχία με αξιοπρέπεια είναι ιδιότητα σπουδαίου άνδρα, ενώ το να ευημερείς χωρίς φθόνο είναι ιδιότητα (σωστού) ανθρώπου, είναι ακόμη σοφού (ιδιότητα) να ελέγχει τις ηδονές με το μυαλό, και δεν είναι του όποιου τυχαίου άνδρα το να συγκρατεί το θυμό του.

Τέλος, τέλειους ανθρώπους θεωρώ αυτούς που μπορούν να ενώσουν και να συγκεράσουν την πολιτική δύναμη με τη φιλοσοφία, και, επειδή τα μέγιστα αγαθά είναι δύο, θεωρώ ότι αυτοί έχουν καλή επίδοση και στον κοινωφελή βίο, όταν πολιτεύονται, και στην ατάραχη και γαλήνια ζωή, όταν καταπιάνονται με τη φιλοσοφία. Διότι, ενώ υπάρχουν τρεις τρόποι ζωής, ένας εκ των οποίων είναι πρακτικός, ο άλλος θεωρητικός και ο τρίτος απολαυστικός, ο μεν τρίτος είναι ζωώδης και μικροπρεπής ως έκλυτος και δούλος των ηδονών, ο δε πρακτικός, όταν δεν μετέχει της φιλοσοφίας, είναι άμουσος και ελαττωματικός, ενώ ο θεωρητικός, όταν αστοχεί στο πρακτικό μέρος, είναι ανωφελής. Πρέπει λοιπόν να προσπαθούμε όσο μπορούμε και με τα κοινά να ασχολούμαστε και με τη φιλοσοφία να καταγινόμαστε, όσο το επιτρέπουν οι περιστάσεις. Έτσι έκανε στη ζωή του ο Περικλής, έτσι ο Αρχύτας ο Ταραντίνος, έτσι ο Δίων ο Συρακόσιος, έτσι ο Επαμεινώνδας ο Θηβαίος, ένας από τους οποίους υπήρξε σύντροφος του Πλάτωνα. Και δεν αντιλαμβάνομαι γιατί πρέπει για την παιδεία να διαθέσω περισσότερο χρόνο, ασχολούμενος με περισσότερα. Πλέον των όσων έχουν αναφερθεί, είναι χρήσιμο, ή, καλύτερα, αναγκαίο, να μην αδιαφορούμε για την απόκτηση παλαιών συγγραμμάτων, αλλά να κάνουμε συλλογή από αυτά κατά τη γεωργική συνήθεια... κατά τον ίδιο τρόπο η χρήση των βιβλίων είναι το όργανο της παιδείας, και από αυτά σαν από πηγή συμβαίνει να διατηρούμε την επιστήμη (γνώση).

Πηγή: (Πλουτάρχου Περί Παίδων Αγωγής, κεφ 10, 7C-8b), "Η Παιδαγωγική - Διδακτική στους Αρχαίου Συγγραφείς", Α. Βερτσετης, Αθηνα 2001

ΕΡΓΑΣΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ B ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ

ΜΠΑΡΣΑΚΗ ΜΑΙΡΗ

ΝΟΥΣΙ ΠΑΟΛΑ

ΝΤΡΕΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑ