Ανάρτηση 5 Δεκεμβρίου 2011
Η φιλοσοφία της τεχνολογίας
(Συνέντευξη του Κορνήλιου Καστοριάδη στον διευθυντή του περιοδικού Quantum Γιώργο Ευαγγελόπουλο· αναδημοσιεύτηκε στο Βήμα [Νέες Εποχές] Κυριακή 17-12-1999)
“ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ: Ποιος μπορεί να είναι ο απελευθερωτικός ρόλος της επιστήμης στην προσπάθεια μιας κοινωνίας για την αυτοθέσμισή της;
ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ: […] Υπάρχει φυσικά ένας τεράστιος απελευθερωτικός ρόλος της επιστήμης τόσο στο κοινότοπο επίπεδο των σχέσεών μας με τις θρησκείες, τις προλήψεις, όσο και στο κεντρικό, αν μπορώ να πω, υπαρξιακό σημείο. Είναι αυτό που έλεγε ο Αριστοτέλης για το “θαυμάζειν”. Δηλαδή η επιστήμη μάς βγάζει από τη ζωική μας διάσταση, ακριβώς διότι μας κάνει να θαυμάζουμε και να θέλουμε ταυτόχρονα να εξηγήσουμε, λόγου χάριν τον έναστρο ουρανό κτλ. Έπειτα όλες αυτές οι καταπληκτικές αλληλουχίες που υπάρχουν στο ον, δηλαδή το ότι έχει την όψη του κόσμου, με την αρχαία ελληνική έννοια, μιας σχετικής τάξης και διάταξης, την οποία ανεξάντλητα προσπαθούμε να κατανοήσουμε με την επιστήμη. Πέρα από αυτόν τον κόσμο υπάρχει το χάος. Από αυτή την άποψη μας δείχνει τη θνητότητά μας και παράλληλα μας ξεχωρίζει. Έτσι, η επιστήμη είναι κάτι το αμέτρητα πολύτιμο. Τώρα. σε μια αυτοθεσμισμένη και φρόνιμη κοινωνία, αυτή η διάσταση της επιστήμης δεν μπορεί παρά να αξιοποιηθεί ακόμη περισσότερο με τη διάδοση των γνώσεων και την κατανόηση του τι είναι επιστήμη ότι δεν είναι ο σκοπός της να μπορεί να κατασκευάσει καλύτερα αυτοκίνητα… Η επιστήμη μπορεί να μας βοηθήσει να προσεγγίσουμε εκ νέου την πραγματική και ποιητική διάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης.
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ: Στον κοινωνικό προβληματισμό επιστημόνων, φιλοσόφων αλλά και του απλού λαού προστέθηκαν πρόσφατα τα προβλήματα που γεννούν για την ηθική οι δυνατότητες που μας προσφέρουν η σύγχρονη γενετική, η μοριακή βιολογία και η βιοτεχνολογία. Τίθεται και πάλι το παλαιό και δύσκολο ερώτημα: Ποιος αποφασίζει για τον έλεγχο της επιστημονικής προόδου (ή “προόδου”) με ποια κοινωνική νομιμοποίηση και μέσω ποιων μηχανισμών;
ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ: Η τεχνοεπιστήμη τραβά το δρόμο της … Και αυτό γεννά, για πρώτη φορά σε μια οιονεί δημοκρατική ή ψευδοδημοκρατική κοινωνία, το τεράστιο και για μένα πολύ οδυνηρό ερώτημα, ως ποιο βαθμό και κατά ποιον τρόπο μπορούν να υπάρξουν θεσμοί που να περιορίζουν την έρευνα. [...] Η έρευνα δε σταματάει. Ασφαλώς όχι στη φυσική ούτε στη βιολογία. Αλλά ούτε και στα μαθηματικά. Θυμάμαι μια αφελέστατη δήλωση του διάσημου Άγγλου μαθηματικού Hardy, ο οποίος στο βιβλίο του “Η απολογία ενός μαθηματικού” αναφέρει ότι επέλεξε ως επιστήμη του τα μαθηματικά διότι σκέφτηκε ότι είναι η μόνη επιστήμη η οποία ποτέ δεν μπορεί να κάνει κακό σ’ ένα ανθρώπινο ον. Και αυτό το έλεγε ο Hardy το 1940, παρ’ ότι όταν μαθαίνει κανείς διαφορικό λογισμό, μία από τις πρώτες εξισώσεις τις οποίες διδάσκεται είναι γνωστή, στα Γαλλικά τουλάχιστον, ως η “εξίσωση των πυροβολητών”, διότι είναι η διαφορική εξίσωση που επιτρέπει να υπολογίσει κανείς τη διαδρομή ενός βλήματος, το σημείο πτώσης του κτλ”.
ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ: […] Υπάρχει φυσικά ένας τεράστιος απελευθερωτικός ρόλος της επιστήμης τόσο στο κοινότοπο επίπεδο των σχέσεών μας με τις θρησκείες, τις προλήψεις, όσο και στο κεντρικό, αν μπορώ να πω, υπαρξιακό σημείο. Είναι αυτό που έλεγε ο Αριστοτέλης για το “θαυμάζειν”. Δηλαδή η επιστήμη μάς βγάζει από τη ζωική μας διάσταση, ακριβώς διότι μας κάνει να θαυμάζουμε και να θέλουμε ταυτόχρονα να εξηγήσουμε, λόγου χάριν τον έναστρο ουρανό κτλ. Έπειτα όλες αυτές οι καταπληκτικές αλληλουχίες που υπάρχουν στο ον, δηλαδή το ότι έχει την όψη του κόσμου, με την αρχαία ελληνική έννοια, μιας σχετικής τάξης και διάταξης, την οποία ανεξάντλητα προσπαθούμε να κατανοήσουμε με την επιστήμη. Πέρα από αυτόν τον κόσμο υπάρχει το χάος. Από αυτή την άποψη μας δείχνει τη θνητότητά μας και παράλληλα μας ξεχωρίζει. Έτσι, η επιστήμη είναι κάτι το αμέτρητα πολύτιμο. Τώρα. σε μια αυτοθεσμισμένη και φρόνιμη κοινωνία, αυτή η διάσταση της επιστήμης δεν μπορεί παρά να αξιοποιηθεί ακόμη περισσότερο με τη διάδοση των γνώσεων και την κατανόηση του τι είναι επιστήμη ότι δεν είναι ο σκοπός της να μπορεί να κατασκευάσει καλύτερα αυτοκίνητα… Η επιστήμη μπορεί να μας βοηθήσει να προσεγγίσουμε εκ νέου την πραγματική και ποιητική διάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης.
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ: Στον κοινωνικό προβληματισμό επιστημόνων, φιλοσόφων αλλά και του απλού λαού προστέθηκαν πρόσφατα τα προβλήματα που γεννούν για την ηθική οι δυνατότητες που μας προσφέρουν η σύγχρονη γενετική, η μοριακή βιολογία και η βιοτεχνολογία. Τίθεται και πάλι το παλαιό και δύσκολο ερώτημα: Ποιος αποφασίζει για τον έλεγχο της επιστημονικής προόδου (ή “προόδου”) με ποια κοινωνική νομιμοποίηση και μέσω ποιων μηχανισμών;
ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ: Η τεχνοεπιστήμη τραβά το δρόμο της … Και αυτό γεννά, για πρώτη φορά σε μια οιονεί δημοκρατική ή ψευδοδημοκρατική κοινωνία, το τεράστιο και για μένα πολύ οδυνηρό ερώτημα, ως ποιο βαθμό και κατά ποιον τρόπο μπορούν να υπάρξουν θεσμοί που να περιορίζουν την έρευνα. [...] Η έρευνα δε σταματάει. Ασφαλώς όχι στη φυσική ούτε στη βιολογία. Αλλά ούτε και στα μαθηματικά. Θυμάμαι μια αφελέστατη δήλωση του διάσημου Άγγλου μαθηματικού Hardy, ο οποίος στο βιβλίο του “Η απολογία ενός μαθηματικού” αναφέρει ότι επέλεξε ως επιστήμη του τα μαθηματικά διότι σκέφτηκε ότι είναι η μόνη επιστήμη η οποία ποτέ δεν μπορεί να κάνει κακό σ’ ένα ανθρώπινο ον. Και αυτό το έλεγε ο Hardy το 1940, παρ’ ότι όταν μαθαίνει κανείς διαφορικό λογισμό, μία από τις πρώτες εξισώσεις τις οποίες διδάσκεται είναι γνωστή, στα Γαλλικά τουλάχιστον, ως η “εξίσωση των πυροβολητών”, διότι είναι η διαφορική εξίσωση που επιτρέπει να υπολογίσει κανείς τη διαδρομή ενός βλήματος, το σημείο πτώσης του κτλ”.
ΕΡΩΤΗΣΗ
Με αφόρμηση την απάντηση του Κ. Καστοριάδη στην τελευταία ερώτηση του δημοσιογράφου, μπορεί να προκληθεί συζήτηση στην τάξη με θέμα "Επιστήμη και ηθική” και ν’ αξιοποιηθούν γι’ αυτό φράσεις όπως: “επιστήμη χωριζομένη αρετής πανουργία εστί” (Πλάτων), “επιστήμη χωρίς συνείδηση δεν είναι παρά καταστροφή της ψυχής” (Ντεκάρτ).
(Αρχές φιλοσοφίας Β τάξη - Βιβλίο καθηγητή-σελ.65-66)
(Αρχές φιλοσοφίας Β τάξη - Βιβλίο καθηγητή-σελ.65-66)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου