Η εκάστοτε κυβέρνηση εκφράζει τη θέληση της κυρίαρχης τάξης ή υπηρετεί και τα συμφέροντα των μειονοτήτων και των αδυνάμων;

‘Ο αρχηγός του κράτους αντιπροσωπεύει την ενότητα και τη θέληση της κυρίαρχης τάξης, δηλαδή εκείνη την αυθεντία που είναι ικανή να επιβάλλει τα γενικά συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης απέναντι στα ιδιαίτερα συμφέροντα των μελών ή των μερίδων της […] Η λειτουργία της διοίκησης είναι στο σύνολό της αχώριστα δεμένη με την εφαρμογή της πολιτικής της αστικής τάξης, η οποία είναι ταξική πολιτική’

Λουί Αλτουσέρ

Ζώντας σε μια εποχή κρίσης, οικονομικής αλλά κυρίως κοινωνικής, το ερώτημα αυτό είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα, οι εξεγέρσεις στις μουσουλμανικές χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, αλλά και η εμφανής πολιτική προτίμηση πολλών λαών της Ευρώπης προς κόμματα ακραία ή πρωτοεμφανιζόμενα -γεγονός που γίνεται αντιληπτό από τις δημοσκοπήσεις- μάλλον δείχνουν πως τα τελευταία χρόνια κάτι δεν πήγε καλά με τον τρόπο μεταχείρισης των λαών από τους φιλόδοξους ηγέτες.

Έτσι επανέρχεται στο προσκήνιο μοιραία το ζήτημα του κοινωνικού συμβολαίου και της ορθής σχέσης μεταξύ πολιτών και κυβέρνησης.

Η υπόθεση του συμβολαίου των μελών μιας κοινωνίας αποτελεί πολύτιμη κληρονομιά της πολιτικής σκέψης του Διαφωτισμού. Κατά τον Άγγλο φιλόσοφο Τόμας Χομπς, ο μόνος τρόπος να προστατευτούμε από την ανεξέλεγκτη επιδίωξη της ικανοποίησης εγωιστικών συμφερόντων σε βάρος των άλλων – επιδίωξη που χαρακτηρίζει όλους τους ανθρώπους – είναι να εκχωρήσουμε την εξουσία της διακυβέρνησης σε μια κεντρική αρχή η οποία θα επιβάλλει την τάξη και θα ρυθμίζει τις σχέσεις μας έτσι ώστε να αποφεύγονται οι συγκρούσεις και να ικανοποιούνται οι βασικές μας ανάγκες.

Κατά τους νεότερους χρόνους θεωρητικοί του κοινωνικού συμβολαίου, όπως ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ, οδηγούνται στο συμπέρασμα πως σε τελευταία ανάλυση κυρίαρχη είναι η γενική βούληση, που εκφράζεται μέσα από την συμφωνία για την μορφή διακυβέρνησης.

Το Κοινωνικό Συμβόλαιο, έργο που δημοσιεύτηκε κατά το Διαφωτισμό από τον Γάλλο φιλόσοφο Ζαν Ζακ Ρουσσώ είναι ένα πνευματικό δημιούργημα προορισμένο να καθορίσει την αρμόζουσα σχέση μεταξύ των πολιτών και των κυβερνήσεών τους. Τα επιχειρήματα του Κοινωνικού Συμβολαίου διεκδικούν τον συνασπισμό των πολιτών σε πολιτικές κοινότητες, μέσα από μια διαδικασία αμοιβαίας συναίνεσης, αφού εκείνοι συμφωνήσουν να συμμορφωθούν σε κοινούς κανόνες και να αποδεχθούν αντίστοιχα καθήκοντα για να προστατεύσουν τους εαυτούς τους και ο ένας τον άλλον από την βία ή όποια σχετική πράξη. Γενικά, το Κοινωνικό Συμβόλαιο ισχυρίζεται πως η εκάστοτε κυβέρνηση οφείλει να υπερασπίζεται τα δικαιώματα του λαού της και να διασφαλίζει βασικές του ελευθερίες, ειδάλλως ο λαός έχει το ελεύθερο να αντιδράσει και να αναθέσει αλλού την άσκηση της εξουσίας. Θα λέγαμε, πως, σε αυτήν τη διατύπωση περιέχεται το νόημα του σπουδαιότερου και δικαιότερου πολιτεύματος που ‘επινόησε’ ο άνθρωπος, της Δημοκρατίας.

Στη σύγχρονη εποχή τώρα, τα πολιτεύματα είναι φανερά επηρεασμένα και καθοδηγούνται από τις φιλελεύθερες ιδέες του Διαφωτισμού. Το Σύνταγμα παίζει κυρίαρχο ρόλο στη συγκρότηση της κοινωνίας και της πολιτείας, όντας ο ‘κανόνας’ σύμφωνα με τον οποίο ασκείται η εξουσία. Το Σύνταγμα θέτει ένα πλαίσιο, εντός του οποίου η πλειονότητα των πολιτών μπορεί να λαμβάνει αποφάσεις άμεσα ή διά των αντιπροσώπων της, χωρίς ωστόσο να μπορεί να το υπερβεί.

Θα έλεγε κανείς, με μια πρώτη ματιά, ότι στο κοντινό παρελθόν και στο παρόν τα πράγματα ως προς τη διακυβέρνηση των κατοίκων του πολιτισμένου κόσμου είναι δημοκρατικά και ανταποκρίνονται στα κεκτημένα του Διαφωτισμού και στους διαχρονικούς αγώνες και επαναστάσεις των λαών κατά τη διάρκεια της ιστορίας. Δυστυχώς οι συγκεκριμένες σκέψεις δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, αφού στο ερώτημα εάν η εκάστοτε κυβέρνηση εκφράζει τη θέληση μόνο της κυρίαρχης τάξης ή υπηρετεί και τα συμφέροντα των μειονοτήτων και των αδυνάμων οι συλλογισμοί μας είναι οι εξής: Οι εκάστοτε κυβερνήσεις, λόγω των μηχανισμών που διαθέτουν, τους οποίους διαχειρίζεται η ισχυρή οικονομικά τάξη, δεν μπορεί παρά να εξυπηρετούν και τα συμφέροντά τους. Ουσιαστικά η πολιτική εξουσία είναι έκφραση της ‘αθέατης’, αλλά υπαρκτής οικονομικής εξουσίας. Και εννοείται πως η κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα δεν επιτυγχάνεται με τον πρόσκαιρο περιορισμό της ασυδοσίας του καπιταλισμού και της αρπακτικής συμπεριφοράς της άρχουσας τάξης. Αυτό με τη σειρά του μπορεί να επιτευχθεί με την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος του απλού πολίτη, ο οποίος, εκμεταλλευόμενος τον κοινοβουλευτικό χαρακτήρα της σημερινής δημοκρατίας, εκλέγει αντιπροσώπους που διεκδικούν γι’ αυτόν και επιτυγχάνουν μια μερική κατάκτηση του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων, των αρχών του δικαίου, της ελευθερίας ή της αμεροληψίας απέναντι στην εφαρμογή των νόμων.

Από την άλλη, όσο κι αν θεωρείται ουτοπία η κυριαρχία της κοινωνικής δικαιοσύνης, όσο κι αν ακούγεται από την πλευρά των αδυνάτων και των καταπιεσμένων, που αποτελούν την πλειονότητα των σημερινών κοινωνιών, ότι στην ουσία η ισότητα, η κοινωνική δικαιοσύνη και η ελευθερία είναι αρχές ανεφάρμοστες, εντούτοις δημιουργούν τις όποιες προϋποθέσεις για συνεχείς κοινωνικούς αγώνες.

‘Ο αρχηγός του κράτους αντιπροσωπεύει την ενότητα και τη θέληση της κυρίαρχης τάξης, δηλαδή εκείνη την αυθεντία που είναι ικανή να επιβάλλει τα γενικά συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης απέναντι στα ιδιαίτερα συμφέροντα των μελών ή των μερίδων της […] Η λειτουργία της διοίκησης είναι στο σύνολό της αχώριστα δεμένη με την εφαρμογή της πολιτικής της αστικής τάξης, η οποία είναι ταξική πολιτική’

Αυτό ισχυρίζεται ο Γάλλος μαρξιστής φιλόσοφος και πολιτικός διανοητής Λουί Αλτουσέρ. Αποδέχεται την πολιτικοοικονομική θεωρία του Καρλ Μαρξ σχετικά με τις κοινωνικές διακρίσεις μεταξύ της αστικής-καπιταλιστικής τάξης και της εργατικής τάξης. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα δηλώνει πως ο εκάστοτε κυβερνήτης αντιπροσωπεύει την ενότητα και τη θέληση της κυρίαρχης, αστικής τάξης και πιο συγκεκριμένα της χρηματοοικονομικής σήμερα και είναι ικανή, επειδή διαθέτει τα μέσα που οπωσδήποτε τα ελέγχει κιόλας δηλαδή το εποικοδόμημα (εκπαίδευση, ΜΜΕ), να επιβάλει τα γενικά συμφέροντα των μελών της ή μεριδίων της. Η ίδια η λειτουργία της διοίκησης, λοιπόν, είναι στο σύνολό της άρρηκτα δεμένη με την εφαρμογή της πολιτικής της άρχουσας τάξης. Επομένως, η οικονομική και κοινωνική πολιτική, η εκπαιδευτική πολιτική και η όποια κουλτούρα προβάλλεται και ουσιαστικά επιβάλλεται είναι ταξική πολιτική, πολιτική δηλαδή που εξυπηρετεί τα συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης. Η ‘δημοκρατικά’ εκλεγμένη κυβέρνηση που έχει εκλεγεί άλλωστε υπό την αιγίδα της κοινοβουλευτικής ‘δημοκρατίας’ επιβάλει τέτοιους νόμους και ασκεί με τέτοιον τρόπο την εξουσία, ώστε να εξυπηρετείται και να διατηρεί τη συνοχή της η άρχουσα τάξη.

Και όταν σε μια σύγχρονη κοινωνία μία καπιταλιστική κυβέρνηση πήρε ή παίρνει μέτρα υπέρ των αδυνάτων, συμβαίνει αυτό όχι επειδή οι κυβερνώντες αντιλήφθηκαν ξαφνικά τη μακρόχρονη κοινωνική αδικία και αποφάσισαν να αποκαταστήσουν την κοινωνική ισότητα ή να απονείμουν δικαιοσύνη, παρά μόνο για να προλάβουν μια ενδεχόμενη κοινωνική επανάσταση, μια έκρηξη των καταπιεσμένων ως επόμενο της αδικίας που θα φέρει και την ανατροπή τους και για να αποπροσανατολίσουν το λαό από το στόχο του, να τον εφησυχάσουν προκειμένου να μη διεκδικήσει τα φυσικά του δικαιώματα.

Αλκίνοος Στέλιος

Αλέξανδρος Τσώκος

Β’Θ2

Πηγές που αξιοποιήθηκαν:

Αρχές Φιλοσοφίας, ΟΕΔΒ

El.wikipedia.org