"Φιλοκαλούμεν τε γάρ μετ' ευτελείας και φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας..."

"Φιλοκαλούμεν τε γάρ μετ' ευτελείας και φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας..."
Αγαπάμε το ωραίο με λιτότητα και φιλοσοφούμε χωρίς να γινόμαστε μαλθακοί. Η ενασχόληση με τη φιλοσοφία δε μας κάνει θεωρητικούς ανθρώπους και δεν μας απομακρύνει από την πρακτική δράση, λέει ο Θουκυδίδης δια στόματος Περικλή.
Έτσι με το παρόν ιστολόγιο και εμείς, οι μαθητές της Β τάξης του 4ου Λυκείου Χαλκίδας είμαστε ενεργοί, προβληματιζόμαστε για ό,τι συμβαίνει γύρω μας και αποδεικνύουμε ότι η φιλοσοφία οδηγεί στη σκέψη και στη δράση.
Μας κάνει να αναρωτιόμαστε για ό,τι συμβαίνει γύρω μας και να μην αποδεχόμαστε τίποτα ως δεδομένο και "φυσικό". "Φιλοσοφία θα πει να βρίσκεσαι καθ’ οδόν...", θα πει να αναζητάς καινούριους δρόμους, να είσαι πνεύμα ανήσυχο και αιρετικό, γιατί μόνο τότε δικαιώνεις την ανθρώπινή σου υπόσταση και μπορείς να λέγεσαι "έλλογο ον". Στόχος μας είναι να καταθέσουμε τις σκέψεις μας παίρνοντας ερεθίσματα από τη φιλοσοφία, η οποία ως ιδιαίτερος κώδικας σκέψης και επικοινωνίας μπορεί να μετατρέψει το στοχασμό σε δημιουργία, τον προβληματισμό σε θέση, την απορία σε γνώση.

Κυριακή 1 Μαΐου 2011

Οι Σοφιστές


Οι γνώσεις μας για τους Σοφιστές είναι έμμεσες και αποσπασματικές, κάτι χειρότερο, είναι παραποιημένες συχνά από τους αντιπάλους. Και δεν είναι τούτο απροσδόκητο, όταν πρόκειται για στοχαστές που έθιξαν προβλήματα συνδεμένα με την ανθρώπινη φύση και συμπεριφορά και κοινωνικές αντιδικίες του καιρού τους. Ο Πλάτωνας (κυριότερη πηγή μας) στους διαλόγους του (Πρωταγόρας, Γοργίας, Σοφιστής και άλλους) άμεσα και έμμεσα εκθέτει της απόψεις των Σοφιστών με κύριο σκοπό του να τις ανασκευάσει και συνήθως αναδεικνύει ήρωα της πνευματικής πάλης το Σωκράτη. Έτσι θεμελιώθηκε από τους αρχαίους κιόλας χρόνους σημαντική παραποίηση του πνευματικού κινήματος που λέγεται Σοφιστική. Νεότεροι ερευνητές προσπάθησαν με βάση τις λιγοστές πληροφορίες που σώζονται να αποκαταστήσουν στις αληθινές διαστάσεις του το κίνημα και τους φορείς του. Και θεωρούν τη Σοφιστική επιστέγασμα της πνευματικής εξέλιξης από το Μύθο στο Λόγο και της δημοκρατικής ζωής στην κλασική Αθήνα και δικαιολογημένα κάνουν λόγο για Ελληνικό Διαφωτισμό (χρησιμοποιώντας αναδρομικά τον τελευταίο όρο με το νόημα που πήρε στην κοινωνική και πνευματική ζωή της Γαλλίας του 18ου αι. μ.Χ.). Και σημειώνουν πρώτα ότι η Σοφιστική δεν είναι πνευματικό δημιούργημα μια ομάδας τυχοδιωκτών εμπόρων σοφίας (προληπτικά διευκρινίζουμε ότι οι διασημότεροι Σοφιστές της πρώτης γενιάς, που μας είναι γνωστοί από την έμμισθη διδασκαλία τους στην Αθήνα κατάγονταν από άλλες ελληνικές πόλεις και παροδικά μόνο έμειναν στην Αθήνα, κέντρο τότε της οικονομικής, πνευματικής και δημοκρατικής ζωής του Ελληνισμού), αλλά φυσιολογικό βλάστημα της κοινωνικής, πνευματικής και πολιτικής ζωής των ελληνικών πολιτειών, όπου επιζούσε ο ενθουσιασμός της νίκης και θριάμβευε το δημοκρατικό πολίτευμα στη γνησιότερη μορφή του: της προσωπικής και άμεσης συμμετοχής.



Το πολίτευμα τούτο ευνοεί άμεσα και έμμεσα την ανάπτυξη της πνευματικής ζωής με δυο τρόπους: α) άμεσα γιατί χρειάζεται και ενθαρρύνει για την άσκηση της καθημερινής πολιτικής ζωής επιχειρηματολογία και πειστικότητα λόγων και εντιμότητα βίου (και ωθεί έτσι προς την παιδεία, τη σπουδή της γλώσσας, της ανθρώπινης φύσης και των προβλημάτων της κοινωνίας), β) έμμεσα, γιατί με την ελευθερία της έκφρασης αφήνει να έρχονται στην επιφάνεια των καθημερινών συζητήσεων τα πραγματικά προβλήματα των ανθρώπων, που δεν είναι μόνο πεζά ή ταπεινά, αλλά επιστεγάζονται πολύ συχνά από τα πιο μεγάλα θέματα της πνευματικής ζωής και της βιοθεωρίας των ανθρώπων.
Συγκεκριμένα, όταν μια πολιτική ή κοινωνική ομάδα (π.χ. οι αριστοκρατικοί της Αρχαίας Αθήνας) θεωρεί την αρετή και το δικαίωμα για την κατάληψη πολιτικών αξιωμάτων δικό της κληρονομικό προνόμιο, προκαλεί μια αντίρροπη αμφισβήτηση, που θέτει το πρόβλημα της παιδείας για μελέτη, για να φανεί τελικά ότι είναι αγώνισμα προσωπικό η απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων, άρα και η διαχείριση της εξουσίας. Όταν μια παράταξη επικαλείται την αγιότητα του πατροπαράδοτου δικαίου, για να νέμεται μόνη και ανενόχλητη τα προνόμιά της, προκαλεί εύλογη αντίρρηση ότι ο νόμος είναι θετό ανθρώπινο δημιούργημα κάθε εποχής και κάθε κοινωνίας, για να ρυθμίζει πρόσκαιρα (και ίσως δυναμικά και άδικα) τις σχέσεις των μελών της, ότι, κατά συνέπεια, δεν μπορεί ο νόμος να ταυτιστεί με το δίκαιο, αν δεν αντιπροσωπεύει τις γνώμες και τα συμφέροντα όλων των ενδιαφερομένων. Όταν μια τάξη εκμεταλλεύεται την ανθρώπινη θρησκευτικότητα και συντηρητικότητα για λόγους ιδιοτελείς και άδικους, προκαλεί φυσιολογικά από την άλλη πλευρά κριτική για την προέλευση και την εγκυρότητα και την αγιότητα των θρησκευτικών θεσμών. Κάθε φορά που κριτικάρονται πατροπαράδοτοι θεσμοί, στο βάθος της αντιδικίας υπάρχουν κάποιοι που εκμεταλλεύονται τους θεσμούς ανόσια και γι’ αυτό τους υπερασπίζουν και σκόπιμα μεταμφιέζουν την αντίδραση και την ευπρεπίζουν και την ταυτίζουν με τον άδολο συντηρητισμό. Και υπάρχουν οι αδικούμενοι που διαμαρτύρονται για τη συμπεριφορά των πρώτων και επιθυμούν να τροποποιήσουν ή ριζικά να αλλάξουν τους θεσμούς προς το δικαιότερο. Οι Σοφιστές για την εποχή τους ήταν οι φορείς της διαμαρτυρίας, οι συνήγοροι της δικαιοσύνης. Αλλά συνήθως είναι δυσκολότερος ο αγώνας της ανανέωσης από εκείνον της συντήρησης για τους πολλούς. Και, όταν επικρατήσουν για οποιοδήποτε λόγο και με οποιαδήποτε μέσα οι δυνάμεις της συντήρησης (και συχνά μαζί τους οι δυνάμεις της αδικίας), έχουν και τη δύναμη και τη θέληση να διαβάλουν την προσπάθεια αλλαγής, γιατί αυτή τάραξε τα πάτρια ήθη, γιατί αμφισβήτησε την αγιότητα του νόμου, την ιερότητα της θρησκείας, ακόμη και αυτή την εμπιστοσύνη στη γνωστική δύναμη του ανθρώπου. Μέσα στο κλίμα τέτοιας κοινωνικής – πολιτικής αντιδικίας αν ιδωθεί το κίνημα της Σοφιστικής, ευκολότερα θα κατανοηθεί και δικαιότερα θα εκτιμηθεί.
Και σημειώνουμε πρώτα πρώτα ότι οι Σοφιστές έκαμαν κέντρο του φιλοσοφικού στοχασμού (και της διδασκαλίας τους) τον άνθρωπο, άφησαν επιδεικτικά το «είναι και το γίγνεσθαι» της φύσης και καταπιάστηκαν με τη γνωστική ικανότητα του ανθρώπου, την καθημερινή δράση του στην κοινωνία, έφεραν ή μάλλον ολοκλήρωσαν ένα Διαφωτισμό.

(Απόσπασμα από το βιβλίο του Φ. Κ. Βώρου: Δοκίμια Φιλοσοφίας, σελ. 105-107).

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου