«Φιλοσοφία και τέχνη»

 4ος ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΤΙΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ
ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΔΟΚΙΜΙΟΥ
σχολική χρονιά 2014-15

 «Φιλοσοφία και τέχνη»

  1η θεματική περιοχή:

 «Τί είναι το ωραίο;»

 Ως τι υπάρχουν τα ωραία πράγματα; Ποια είναι αυτά; Ποια είναι η ‘οπτική’ μας, όταν αντιλαμβανόμαστε κάτι ως ωραίο; Πρέπει να σκεφθούμε την ομορφιά ως μια ιδιότητα των πραγμάτων ή ως μια ποιότητα καθοριστική για την ταυτότητά τους; Και αν είναι μια ιδιότητα, τί είδους ιδιότητα είναι; Μπορεί να είναι κάποιο εξωτερικό χαρακτηριστικό τους, όπως κάποιο χρώμα, κάποιο υλικό ή κάποιο χαρακτηριστικό του σχήματός τους; Από την άλλη, αν πρέπει να την σκεφθούμε ως μια ξεχωριστή ποιότητα, έτσι ώστε τα ωραία πράγματα να αναγνωρίζονται ως πράγματα κάποιου διακριτού είδους, πώς δομείται αυτή η ποιότητα και ποιές είναι οι συνιστώσες της; Τα καλλιτεχνήματα και τα ωραία φυσικά αντικείμενα τα θεωρούμε με την ίδια έννοια «ωραία»; Πώς αποκτώ συνείδηση της ομορφιάς; Τι αναγνωρίζω τότε: κάτι που ανήκει στο πράγμα που χαρακτηρίζω ως ωραίο ή μήπως κάτι που αφορά στον τρόπο που αυτό επενεργεί σε εμένα ή στον τρόπο που εγώ ασχολούμαι με αυτό; Τι είδους ευχαρίστηση είναι η αισθητική απόλαυση; Και μήπως αυτό είναι καθαρά ιδιωτικό και υποκειμενικό; Ή μπορώ να μοιρασθώ την εμπειρία μου με τους άλλους; Υπάρχει κάτι σταθερό σ’ αυτή την εμπειρία ή είναι το αίσθημα μιας υποκειμενικής αντίδρασης σε κάποιο ερέθισμα και σε ποιό; Τέτοιου είδους ερωτήματα έχουν απασχολήσει τον φιλοσοφικό στοχασμό ήδη από την αρχαιότητα.

 2η θεματική περιοχή:

«Μας μαθαίνει κάτι η τέχνη για τον κόσμο και τη ζωή;»

 Σε σχέση με τα προϊόντα και τα φαινόμενα της τέχνης, είμαστε άλλοτε αποδέκτες  και άλλοτε δημιουργοί.  Η φιλοσοφική σκέψη, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, ασχολήθηκε με τη φύση της καλλιτεχνικής δραστηριότητας και την πολύπλευρη επίδραση που ασκεί η τέχνη στην προσωπικότητά μας και στις αντιλήψεις μας για τον κόσμο. Εάν η τέχνη είναι έκφραση της δημιουργικής φαντασίας του καλλιτέχνη, τι διαστάσεις ανοίγει για την κατανόηση της πραγματικότητας; Εάν η τέχνη είναι πηγή αισθητικής ηδονής, πώς σχετίζεται με το νόημα της ζωής; Από τις πολλαπλές φιλοσοφικές προσεγγίσεις, ξεχωρίζουμε τις θεωρίες του Αριστοτέλη και του Νίτσε για την αττική τραγωδία, καθώς και την κριτική του Πλάτωνα στον τρόπο που οι ποιητές απεικονίζουν την πραγματικότητα. Ο Αριστοτέλης θα δει μέσα από τον τραγικό μύθο ένα πεδίο δυνητικών καταστάσεων που ελλοχεύουν στην πραγματικότητα και μπορούν να συμβούν, ενώ ο Νίτσε θα θεωρήσει την τέχνη ως την ύψιστη δραστηριότητα που δίνει καταφατική απάντηση στο μεγάλο ερώτημα της ύπαρξης και του νοήματος της ζωής.

  ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ για τον ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟ

     2η θεματική περιοχή:

   «Μας μαθαίνει κάτι η τέχνη για τον κόσμο και τη ζωή;»

ΠΗΓΕΣ

Αριστοτέλης, Περί ποιητικής, Μενάρδος, Σ. (μτφ.), Συκουτρής, Ι. (επιμ.), Βιβλ. της Εστίας,  Αθήνα, 1999,
κεφ. 4,6,7,8,9,15.

Nietzsche, F., W., Η γέννηση της τραγωδίας, Μαρσέλλος, Χρ. (μτφ.), Βιβλ. της Εστίας, Αθήνα, 2009,
κεφ. 1,2,3,7,16,22,24.

Nietzsche, F., W., Η γέννηση της τραγωδίας, Σαρίκας, Ζ. (μτφ.), Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2008,
κεφ. 1,2,3,7,16,22,24.

Nietzsche, F., W., Η γέννηση της τραγωδίας, Λάψας, Γ. (μτφ.), Κάκτος, Αθήνα, 1975,
κεφ. 1,2,3,7,16,22,24.

Πλάτων, Πολιτεία, Σκουτερόπουλος, Ν. Μ. (εισαγωγή, μτφ. & σχολιασμός), Πόλις, Αθήνα, 2002,
Β 358a-367a.

ΜΕΛΕΤΕΣ

    Ανδρόνικος, Μ., Ο Πλάτων και η Τέχνη, Νεφέλη, Αθήνα 19862 (1η εκδ. Θεσσαλονίκη 1952),
    [ιδίως κεφ. 3»].
    Δανιήλ, Ι. Ιακώβ, Ζητήματα Λογοτεχνικής Θεωρίας στην Ποιητική του Αριστοτέλη, Στιγμή, Αθήνα 2004, [ιδίως το άρθρο «Πλασματικότητα και αποτελεσματικότητα. Δύο ειδοποιά γνωρίσματα της λογοτεχνίας κατά τον Αριστοτέλη», σσ. 55-73].
    Καλλιγάς, Π., «Εισαγωγή», στο τ.ι., Πλάτωνος, Ίων, Μετφ. Σκουτερόπουλος, Ν. Μ., Εκκρεμές,
    Αθήνα 2002, σσ. 9-35.
    Παπανούτσος, Ε. Π., Αισθητική, Ίκαρος, Αθήνα 1976, [ιδίως 3ο κεφ. «Η τέχνη ψυχικός καθαρμός»].
    Παπανούτσος, Ε. Π., «Η Κάθαρση των Παθών κατά τον Αριστοτέλη», στο Φιλοσοφία και Παιδεία, Ίκαρος, Α' έκδοση, Αθήνα 1958, σσ. 274-302.
    Πενταζοπούλου-Βαλαλά, Τ., «Νίτσε και Αριστοτέλης, Γύρω από την Γέννηση της Τραγωδίας και την Ποιητική», στο Πενταζοπούλου-Βαλαλά, Τ. (επιμ.) Ο Νίτσε και οι Έλληνες, Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 1997.
    Ράμφος, Σ., Μίμησις εναντίον Μορφής, Εξήγησις εις το Περί Ποιητικής του Αριστοτέλους,
    εκδ. Αρμός, 1992.
    Annas, J., Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, Μετφ. Γραμμένου, Χ., Εκδ. Καλέντης, Αθήνα 2006,
    σσ. 122-131.
    Burian, P., «Πώς ένας μύθος γίνεται μύθος της τραγωδίας: η διαμόρφωση της τραγικής πλοκής», στοEasterling, P. E. (επιμ.), Οδηγός για την Αρχαία ελληνική Τραγωδία από το Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ, Μετφ./ επιμ. Ρόζη, Λ.- Βαλάκας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2007 (αγγλ. Πρωτ. 1997), σσ. 267-314.
    Cartledge, P., «"Θεατρικά έργα με βάθος": το θέατρο ως διαδικασία στη ζωή των πολιτών της αρχαίας Ελλάδας», στο Easterling, P. E. (επιμ.), Οδηγός για την Αρχαία ελληνική Τραγωδία από το Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ, Μετφ./ επιμ. Ρόζη, Λ.- Βαλάκας, Κ., Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2007 (αγγλ. Πρωτ. 1997), σσ. 3-52.
    Deleuze, G., Ο Νίτσε και η φιλοσοφία, Μετφ. Σπανός, Γ., Πλέθρον, Αθήνα 2002, [κεφ. «Περί του τραγικού»].
    Düring, Ingemar, Ο Αριστοτέλης, Παρουσίαση και ερμηνεία της σκέψης του, Τόμος Α', Μετφ. Κοτζιά, Π., ΜΙΕΤ, Αθήνα 1991, σσ. 265-297.
    Ross, W. D., Ο Αριστοτέλης, Μετφ. Μητσού, Μ., ΜΙΕΤ, Αθήνα 1991, σσ. 394-413.
    Taylor, A. E., Πλάτων, Ο Άνθρωπος και το Έργο του, Μετφ. Αρζόγλου, Ι., ΜΙΕΤ, Αθήνα 1990,
    σσ. 310-348.