ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ

Σώματα Κειμένων
Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας
ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1168a28–1169b2

(ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1168a28–1172a15: Απορίες σχετικά με τη φιλία)
 Πρέπει κανείς να αγαπά τον εαυτό του περισσότερο από τους άλλους;


Λίγο πριν ολοκληρώσει το Ι´ βιβλίο και την πραγμάτευσή του σχετικά με τη φιλία (βλ. σχετικά και ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1155a3–1156a5), ο Αριστοτέλης εξετάζει κάποιες ακόμη πτυχές του θέματος, απαντώντας σε ορισμένες καίριες απορίες που θα μπορούσαν να τεθούν.



Μτφρ. Β. Μοσκόβης. 1993. Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια. Ι–ΙΙ. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.

Απορίες γεννά και το αν κάποιος πρέπει ν' αγαπά τον εαυτόν του περισσότερο από τους άλλους. Κατακρίνουν αυτούς που αγαπούν τον εαυτό τους (30) και τους αποκαλούν εγωιστές σα να συμπεριφέρονται αισχρά. Βέβαια ο φαύλος κάμνει τα πάντα για χάρη του εαυτού του και όσο πιο μοχθηρός είναι, τόσο περισσότερο (κατηγορείται μάλιστα ότι δεν πράττει παρά μονάχα ό,τι του φέρνει ωφέλεια). Ο ενάρετος άνθρωπος δεν ενεργεί παρά μονάχα για το καλό και μάλιστα τόσο περισσότερο, όσο είναι πιο ευγενής, και για το συμφέρον του φίλου του, (35) παραμελεί το δικό του. Όμως τα γεγονότα δεν συμφωνούν μ' αυτόν τον ισχυρισμό, [1168b] και μάλιστα όχι αδικαιολόγητα. Λένε λοιπόν, ότι πρέπει ν' αγαπά κανείς πάρα πολύ εκείνον που είναι πάρα πολύ φίλος του. Και φίλος είναι εκείνος που επιθυμεί για τον φίλο του να αποκτήσει τα αγαθά που του εύχεται, έστω κι αν ακόμη δεν πρόκειται να το μάθει κανένας. Και τα γνωρίσματα αυτά τα φέρνει ο άνθρωπος μέσα του, στον εαυτό του απέναντι του εαυτού του, όπως κι όλα τ' άλλα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την φιλία. (5) Γιατί όπως είπαμε προηγουμένως τα δείγματα της φιλίας προέρχονται απ' αυτό το ίδιο το άτομο και απλώνονται στα άλλα άτομα. Κι οι παροιμίες συμφωνούν. Π.χ.: «μια ψυχή», «κοινά τα των φίλων», «ισότητα είναι αγάπη», «το γόνατο είναι πιο κοντά από την κνήμη». Γιατί όλα αυτά ισχύουν για τη σχέση του ατόμου με τον εαυτό του. (10) Ο καθένας είναι ωραιότερος από τους φίλους για τον εαυτό του, γι' αυτό και πρέπει κανείς ν' αγαπά προπαντός τον εαυτό του.

Υπάρχει όμως δικαιολογημένα αμφιβολία για το ποιαν από τις δύο γνώμες πρέπει να δεχθούμε, γιατί κι οι δύο είναι αξιόπιστες.


Γι' αυτό ίσως πρέπει να διακρίνουμε και να καθορίζουμε πόσο και πώς τα λόγια αυτά ανταποκρίνονται στην αλήθεια. Αν λάβουμε υπ' όψιν μας τον τρόπο, με τον οποίο τα δύο μέρη αντιλαμβάνονται τον εγωισμό, το ζήτημα ξεκαθαρίζεται γρήγορα. (15)
 Άλλοι ονομάζουν, με κάποια κατηγόρια, εγωιστές εκείνους που δίνουν στον εαυτό τους τόσο από την άποψη χρημάτων, όσο και από την άποψη τιμών και σωματικών ηδονών, το μεγαλύτερο μερίδιο. Γιατί αυτά ορέγονται και για την απόκτησή τους κοπιάζουν επειδή τα θεωρούν άριστα, και γι' αυτό γίνεται αγώνας για να τα αποκτήσουν. Οι πλεονέκτες γι' αυτά τα πράγματα παραδίνονται στις αισθησιακές απολαύσεις, (20) και στα πάθη τους, καθώς και στο άλογο μέρος της ψυχής ολοκληρωτικά. Οι τέτοιοι αποτελούν το μεγαλύτερο κομμάτι της ανθρωπότητας και επειδή αυτή η ανθρωπότητα είναι διεστραμμένη, η λέξη «εγωισμός» χρησιμοποιήθηκε εδώ με την κακή της έννοια. Οι εγωιστές αυτοί επικρίνονται δίκαια. Το ότι ονομάζονται εγωιστές εκείνοι που παρέχουν στον εαυτό τους τα αγαθά που αναφέραμε παραπάνω, είναι αυτονόητο. (25)
 Κανείς δεν θα ονόμαζε εγωιστές και δεν θα κατηγορούσε σαν τέτοιους εκείνους που προσπαθούν να ασκούν την δικαιοσύνη ή να ενεργούν με σωφροσύνη ή να συμμορφώνονται με τις διάφορες αρετές, για να μιλήσουμε σύντομα, εκείνους που κάμνουν το καλό για τον εαυτό τους. Κι όμως οι τέτοιοι άνθρωποι μπορεί να φαίνονται εξαιρετικά εγωιστές, επειδή προσφέρουν στους εαυτούς τους τα καλύτερα και μεγαλύτερα αγαθά, (30) εξυπηρετούν με χαρά το κυριότερο μέρος της ψυχής τους και πειθαρχούν σ' αυτό, σχετικά με όλα. Καθώς, λοιπόν, ακριβώς η πολιτεία όπως και κάθε άλλο οργανωμένο σύστημα, φαίνονται από το ευγενέστερο μέρος αυτών, έτσι και ο άνθρωπος. Επομένως ο περισσότερο εγωιστής από τους ανθρώπους είναι εκείνος που αγαπά πάρα πολύ το μέρος αυτό και συμμορφώνεται με τις εντολές του. Εγκρατής και ακρατής ονομάζεται κάποιος (35) εφόσον κυριαρχεί ή δεν κυριαρχεί σ' αυτόν ο νους, σα να αποτελούσε αυτός την πραγματική του ουσία. [1169a] Ακόμη φαίνεται ότι οι πράξεις μας είναι τόσο περισσότερο προσωπικές και θεληματικές, εφόσον συμφωνούν με το λόγο. Το ότι αυτό, δηλ. ο λόγος, είναι τουλάχιστον ως επί το πλείστον αυτός ο ίδιος ο άνθρωπος, και ότι ο ενάρετος τον αγαπά εξαιρετικά, είναι φανερό. Γι' αυτό όποιος χαρακτηρίζεται σαν εγωιστής με την ακριβή σημασία της λέξεως, δεν είναι καθόλου όμοιος μ' εκείνον, που, όπως είδαμε, (5) επικρίνεται και διαφέρει τόσο όσο το ζειν σύμφωνα με τις προσταγές του λόγου, από το ζειν κάτω από την επίδραση των παθών, εφόσον διαφέρει η προσπάθεια για να επιτύχουμε το αγαθό, από την προσπάθεια να αποκτήσουμε εκείνο που μας φαίνεται συμφέρον.

Τους ανθρώπους, λοιπόν, εκείνους που καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να εκτελέσουν πράξεις ηθικά ωραίες, όλοι τους επιδοκιμάζουν και τους επαινούν. Αν όλοι συναγωνίζονταν για χάρη του καλού και προσπαθούσαν δυναμικά να το πραγματοποιήσουν, (10) η κοινωνική ομάδα θα κέρδιζε τα πλεονεκτήματα από μια τέτοια δράση κι ο καθένας θ' απολάμβανε τα μεγαλύτερα αγαθά, αφού η αρετή συνίσταται στο σημείο αυτό. Ώστε ο ενάρετος πρέπει ν' αγαπά τον ίδιο τον εαυτό του (γιατί πράττοντας το καλό ωφελεί και τον εαυτό του και τους άλλους). Αντίθετα ο κακός δεν πρέπει να αγαπά τον εαυτό του (γιατί πράττοντας αυτό βλάπτει και τον εαυτό του και τους συνανθρώπους του). (15) Στον κακό υπάρχει διαφωνία μεταξύ εκείνου που πράττει και εκείνου που δεν πρέπει να πράττει, αντίθετα ο ενάρετος πράττει ό,τι πρέπει να πράττει. Πραγματικά κάθε διάνοια διαλέγει για τον εαυτό της το καλύτερο κι ο ενάρετος πειθαρχεί στη διάνοιά του. Είναι αλήθεια ότι ο ηθικός άνθρωπος κάμνει πολλά για χάρη των φίλων του και για χάρη της πατρίδας, κι αν ακόμη πρόκειται να πεθάνει για χάρη τους. (20) Επίσης θα προτιμήσει ν' απαρνηθεί και χρήματα και τιμές και γενικά όλα τα τόσο πολυπόθητα αγαθά, για ν' αποκτήσει αντί γι' αυτά ό,τι είναι πραγματικά καλό και ωραίο, και να προτιμήσει ν' απολαύσει μιαν υπέρτατη ικανοποίηση για λίγο χρονικό διάστημα παρά μια μέτρια τέτοια για πολύ καιρό. Θα προτιμήσει ένα χρόνο γεμάτο από ωραίες πράξεις, παρά πολλά χρόνια κι όπως τύχει. Μια ωραία και μεγαλοπρεπής πράξη θα του φανεί προτιμότερη από πολλές και ασήμαντες πράξεις. (25)
 Αυτό συμβαίνει σίγουρα σ' αυτούς που πεθαίνουν για τους φίλους και για την πατρίδα τους, επειδή διαλέγουν για τον εαυτό τους ένα αντικείμενο υπέρτατου ηθικού κάλλους. Ακόμη και χρήματα είναι πρόθυμοι να θυσιάσουν οι ενάρετοι άνθρωποι για ν' αποκτήσουν οι φίλοι τους περισσότερα. Οι φίλοι θα κερδίσουν χρήματα και οι ίδιοι το ηθικά ωραίο.
 Έτσι οι ενάρετοι άνθρωποι προσφέρουν στους εαυτούς τους το μεγαλύτερο αγαθό. Το ίδιο συμβαίνει και σχετικά με τις τιμές και τα αξιώματα. (30) Θα τα παραχωρήσουν όλα αυτά στους φίλους τους επειδή αυτό είναι ωραίο και αξιέπαινο γι' αυτούς. Δικαιολογημένα οι τέτοιοι άνθρωποι φαίνεται ότι είναι ενάρετοι επειδή προτιμούν το αγαθό από κάθε άλλο πράγμα. Επίσης αφήνουν τους φίλους τους να ενεργούν αντί γι' αυτούς για το λόγο ότι είναι ωραιότερο να παρέχει κάποιος τη δυνατότητα στο φίλο του, να εκτελεί μια πράξη παρά να την εκτελεί αυτός ο ίδιος. (35)
 Σ' όλες, λοιπόν, τις πράξεις για τις οποίες είναι δυνατό κάποιος να αποκομίζει έπαινο, ο ενάρετος άνθρωπος επιδιώκει για τον εαυτό του το μεγαλύτερο αγαθό. [1169b] Σύμφωνα μ' αυτό το πνεύμα πρέπει να κρίνουμε εκείνον που αγαπά τον εαυτό του όπως είπαμε κι όχι όπως τον αντιλαμβάνεται ο όχλος.

http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?m=1&t=37

To A 3D(imension)  ανακάλυψε  και ένα σχετικό φιλμάκι. Ευχαριστούμε!

'' Ο ενάρετος άνθρωπος δεν ενεργεί παρά μονάχα για το καλό και μάλιστα τόσο περισσότερο, όσο είναι πιο ευγενής, και για το συμφέρον του φίλου του, (35) παραμελεί το δικό του. ''